W przeddzień inauguracji krakowskiej części Światowego Kongresu Kopernikańskiego, 23 maja 2023 r. w Auli Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego odbył się wykład prof. dra hab. Krzysztofa Stopki, dyrektora Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, poświęcony krakowskiemu okresowi w życiu Mikołaja Kopernika. Od Uniwersytetu Krakowskiego bowiem rozpoczął studia ten genialny matematyk, astronom, astrolog, ekonomista, prawnik, strateg wojskowy i lekarz. Nauki pobierane na Uniwersytecie Krakowskim, który przeżywał w tamtym czasie wielki rozkwit, osobowość profesorów i zapewne atmosfera wypełniona szacunkiem dla wiedzy, miały z pewnością wpływ na dalsze losy Kopernika. Historyk - profesor Krzysztof Stopka w znakomity sposób przekazał zebranym obraz Krakowa i Uniwersytetu tamtych czasów. Przed wykładem głos zabrał prof. dr hab. Piotr Laidler – Prezes Stowarzyszenia Absolwentów UJ. Przywitał Panią Prorektor ds. Współpracy Międzynarodowej – prof. dr hab. Dorotę Malec, Prezesa Stowarzyszenia Absolwentów Uniwersytetu Gdańskiego - Eligiusza Michałka, Panią Prezes Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej – Zofię Sitko, Przedstawiciela AGH – Antoniego Paję oraz przybyłych członków i przyjaciół Stowarzyszenia Absolwentów UJ.
Jak to jest w zwyczaju, prof. Piotr Laidler przedstawił prof. Krzysztofa Stopkę, który jest absolwentem UJ, Wiceprezesem Stowarzyszenia Absolwentów UJ, historykiem, od 2016 roku profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownikiem Katedry Historii Kultury, Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki, Kierownikiem Pracowni Historii Kultury, Nauki i Edukacji Historycznej, w latach 2004 – 2011 kierownikiem Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od roku 2012 jest dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Polskiej Akademii Umiejętności jest Przewodniczącym Komisji Wschodnioeuropejskiej PAU, członkiem Komisji Historii Nauki, Komisji Porównawczej Kościołów Komitetu Nauk Historycznych PAN (sekcja polska Międzynarodowej Komisji Historii Porównawczej Kościołów – CIHEC), Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego, przewodniczącym Rady Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich, autor wielu prac z zakresu historii kultury, oświaty i Kościoła w wiekach średnich, współautorem Dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dziejów Ormian.
Wykład, który wygłosił prof. Krzysztof Stopka w odróżnieniu od wielu innych, poświęconych Mikołajowi Kopernikowi, nie skupiał się jedynie na prezentacji postaci i osiągnięć tego genialnego astronoma. Niezwykle istotne i bardzo ciekawe dla słuchaczy były informacje dotyczące Krakowa i Uniwersytetu w tamtych czasach. Profesor zacytował słowa Wojciecha Koziołka z Buku (studenta Uniwersytetu Krakowskiego – bakałarz 1541), który napisał, że Mikołaj Kopernik sam stwierdził, iż wszystko do czego doszedł w zakresie matematyki i astronomii zawdzięcza Uniwersytetowi Krakowskiemu a więc pośrednio również Krakowowi.
Kraków – najsławniejsze w tamtych czasach polskie miasto, liczące ok. 20 tysięcy mieszkańców był najdalej na północ wysuniętym miastem Hanzy – związku miast handlowych w średniowieczu. Ściśle współpracował m. in z Toruniem i Gdańskiem. Zamieszkiwali go oprócz Polaków, Niemcy, Rusini, Węgrzy, Litwini a nawet kilka rodzin Ormian. Jako miasto hanzeatyckie, Kraków był miejscem do którego licznie przybywali kupcy z wielu krajów a taka intensywna wymiana gospodarcza sprzyjała rozwojowi miasta.
Dzisiejsze ulice Św. Anny i Jagiellońskiej to w XV wieku ulica i zaułek Żydowski. Żydzi bowiem przybywali do Krakowa wraz z niemieckimi osadnikami. Dopiero w 1494 roku Żydzi opuścili Kraków i przenieśli się do sąsiedniego, położonego obok Krakowa miasta Kazimierza. Na terenach opuszczonych przez Żydów, rozbudowywał się Uniwersytet Krakowski.
Uniwersytet Krakowski podobnie jak Kraków przechodził wówczas okres rozkwitu. Jak podkreślił prof. Krzysztof Stopka od roku 1491 do 1495 liczba przyjętych studentów wyniosła 1232, a więc niemało, choć nie był to gospodarczo dla całej Europy czas najlepszy. W tym 516 immatrykulowanych to krajanie (Polacy, Litwini, Białorusini i Ukraińcy-Rusini) a 716 – obcokrajowcy. Świadczy to o znakomitej opinii jaką cieszył się Uniwersytet Krakowski. Szczególną estymą otoczony był kierunek sztuk wyzwolonych. Kierunek ten miał dwie ścieżki kształcenia: trivium (gramatyka, retoryka i dialektyka) oraz quadrivium (muzyka a raczej akustyka, arytmetyka, geometria i astronomia). Wyjątkowo wysoka jakość studiów charakteryzowała nauczanie w katedrach matematyki i astronomii co wynikało m. in. z wyjątkowo korzystnej jak na owe czasy sytuacji finansowej tych kolegiatur.
Kopernik zapewne nie był na Uniwersytecie osobą nieznaną. Król Kazimierz Jagiellończyk bowiem odmówił jego wujowi biskupstwa warmińskiego więc trudno przypuszczać, że przyjazdu siostrzeńców biskupa do Krakowa kancelaria królewska nie zauważyła. Tym bardziej, że nowy biskup Warmiński to syn króla i kanclerz Uniwersytetu Krakowskiego. Prof. Krzysztof Stopka wspomniał o tym także i z tego powodu, że Kanclerz ten ufundował niezwykle cenne berło rektorskie. Berło to do dziś jest przechowywane w Muzeum UJ.
Pewne jest to, że studia na Uniwersytecie Krakowskim, 19-letni Mikołaj Kopernik rozpoczął wraz z bratem Andrzejem 19 października 1491 roku – tego dnia rozpoczynał się semestr zimowy. Świadczy o tym jego wpis na liście immatrykulacyjnej. Na pewno złożył przysięgę posłuszeństwa na ręce rektora (szczerze mówiąc szkoda, że ten średniowieczny zwyczaj nie został zachowany) i przeszedł rytuał otrzęsin. Gdzie mieszkał nie wiadomo, być może na ul. Kanoniczej, gdzie mieszkał znajomy jego wuja – Watzenrodego. Jako siostrzeniec biskupa raczej nie został umieszczony w bursie – ówczesnym akademiku lub szkole parafialnej, choć przepisy rektora Uniwersytetu tak nakazywały.
Profesor Krzysztof Stopka, na tyle dokładnie na ile pozwalają źródła historyczne, omówił poszczególne kierunki studiów i studiowane dzieła. Wykładowcami byli zapewne pracujący ówcześnie na Uniwersytecie Krakowskim mistrzowie nauk wchodzących w skład quadrivium. Książki, które kupował Kopernik w czasie swoich studiów w Krakowie dowodzą, że już w tym okresie był niezwykle zainteresowany studiowaniem astronomii a jego zachowane do dziś notatki świadczą o wysokim poziomie wiedzy z dziedziny astronomii a także matematyki i geometrii, które w astronomii są narzędziami. Ta część wykładu była unikalna dla wielu słuchaczy. Informacje takie są w zasadzie zastrzeżone dla studentów historii a dla wszystkich innych niezwykle trudno osiągalne, albo nawet niedostępne.
Bracia Kopernikowie zakończyli swój pobyt w Krakowie i studia na Uniwersytecie w 1495 r. Mikołaj kontynuował je na Uniwersytetach w Bolonii, Padwie i Ferrarze gdzie uzyskał doktorat z prawa kanonicznego.
Mikołaj jest bezsprzecznie najsłynniejszym absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Najstarszy na świecie pomnik Kopernika ufundowany w 1823 roku znajduje się w kolegiacie św. Anny. Na cokole obok herbów Uniwersytetu i Krakowa znajduje się łaciński napis, który tłumaczy się: „Mikołaj Kopernik uniwersytetu ojczystego miasta ozdoba cześć i chwała”. W 50 lat po ufundowaniu tego pomnika, w 400 rocznicę urodzin Kopernika, Jan Matejko namalował bodaj najsłynniejszy obraz przedstawiający tego absolwenta UJ. Obraz ten, noszący tytuł „Rozmowa z Bogiem” jest własnością Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pomnik Mikołaja Kopernika stojący obok Collegium Novum zawiera na cokole napis w języku łacińskim, który głosi: „ Pamięci Mikołaja Kopernika z Torunia, który w 1491 roku wpisał się do Studium Krakowskiego, stał się najsłynniejszym alumnem tej szkoły”.
Wykład prof. Krzysztofa Stopki na długo zapadnie w serca i umysły słuchaczy. Rzadko bowiem zdarza się słuchać wykładu prowadzonego z równą pasją naukową, niezwykłą swadą oraz tak pięknie ilustrowanego. Gorącym oklaskom nie było końca.
