Po raz kolejny w ramach cyklu wykładów organizowanych z okazji Jubileuszu 60-lecia SAUJ „Poszukiwanie prawdy i służba społeczeństwu – spotkania z uczonymi” wykład pt. „.Wiarygodność; dobro rzadkie a bardzo potrzebne" wygłosił w reprezentacyjnej Auli Collegium Novum, prof. dr. hab. Piotr Sztompka - Profesor Honorowy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykład zgromadził liczne grono słuchaczy, a wśród nich Panią Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego ds. współpracy międzynarodowej prof. dr hab. Dorotę Malec.

Prof. Piotr Sztompka członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, należący też do zagranicznych akademii nauk - Academia Europae, American Academy of Arts and Sciences jest autorem ponad trzydziestu książek z dziedziny socjologii, w większości opublikowanych w USA i Wielkiej Brytanii. Jego książki były tłumaczone na wiele jezyków, w tym tak egzotycznych jak indonezyjski, chiński i japoński, a artykuły naukowe ukazywały się w 15 językach. Wielokrotnie przebywał za granicą jako visiting professor w uczelniach USA, Włoch, Meksyku, Australii, Szwecji oraz Belgii. Współpracuje z wieloma placówkami naukowymi na świecie. Prof. Piotr Sztompka jest jednym z 2% naukowców  uznawanych za najwybitniejszych w świecie. Otrzymał najwyższe wyróżnienie Uniwersytetu Jagiellońskiego - Medal Merentibus (Zasłużony).

Spotkanie z tym, jednym z najwybitniejszych socjologów świata rozpoczął prof. Piotr Laidler – Prezes Stowarzyszenia Absolwentów UJ. Przedstawił sylwetkę i osiągnięcia naukowe prof. Piotra Sztompki co spotkało się z jego żartobliwym komentarzem „to była laudacja, którą można będzie wykorzystać na uroczystości odnowienia po 50 latach mojego doktoratu”.

Wykład rozpoczął się od słów śp. księdza prof. Józefa Tischnera ”Człowiek nigdy nie jest sam. Żyje zawsze z kimś, przy kimś, obok kogoś, dla kogoś i wobec kogoś”. Jest istotą społeczną, która żyje posiadając bardzo różne, czasem skomplikowane, czasem proste formy relacji z innymi ludźmi. Jak to nazywa prof. Piotr Sztompka żyje w przestrzeni międzyludzkiej. I to jest nieuchronne i niezbędne każdemu człowiekowi do funkcjonowania. Powody tego, jakie wymienił prof. Piotr Sztompka są dwa. Po pierwsze to kim jesteśmy i jacy jesteśmy, zawdzięczamy innym ludziom. Rodzicom, nauczycielom, kolegom szkolnym, współpracownikom. Dzięki relacjom z otoczeniem człowiek się stale zmienia. Dzięki temu, jak stwierdził prof. Piotr Sztompka „jestem tym kim jestem”. Drugim powodem, dla którego przestrzeń międzyludzka jest nam niezbędna  to tzw. jaźń lustrzana. Własny, fizyczny wizerunek możemy sprawdzić w lustrze, jednak  aby ukształtować poczucie samego siebie (ang. Self Concept) niezbędna jest obserwacja reakcji otoczenia na swoją własna osobę. Czy ludzie z otoczenia uśmiechają się do nas, czy warczą na nas, czy nas nagradzają w każdy możliwy sposób, czy karzą, czy potępiają, czy wynoszą w laudacjach. Wszystko to składa się na tzw. Lustro społeczne. Siecią relacji jesteśmy przez całe nasze życie otoczeni. Każdy z nas ma niepowtarzalną tę otoczkę społeczną w której żyje. Jest dla niego, unikalna jak linie papilarne. W sieci relacji główną, zasadniczą podstawą są relacje moralne, tzn. takie, które realizują jakieś dobro. Jeśli funkcjonowanie w otoczeniu jest dla nas komfortowe, przyjemne, to żyjemy we właściwej, dobrej przestrzeni, której nie chcemy zmieniać. Elementami tej przestrzeni moralnej są: zaufanie, lojalność, wzajemność, solidarność, szacunek, sprawiedliwość i odpowiedzialność. Prof. Piotr Sztompka po krótce zdefiniował każdy z tych wymienionych elementów przestrzeni moralnej, które jeśli są spełnione, dają nam poczucie bycia we właściwym, dobrym otoczeniu społecznym. Wiarygodność, która jest głównym tematem wykładu to jest oczekiwanie, że osoba, która jest uważana za wiarygodną spełni nasze wymagania i spełni wobec nas zobowiązania. Oczekiwania związane są  z pozycją, czasem zawodem osoby, nie muszą być związane z nami jakąkolwiek relacją. Oczekujemy np. od polityka, by mówił prawdę, od sędziego, że będzie sprawiedliwy, od żołnierza, że będzie odważnie bronił kraju i współobywateli, od nauczyciela, że będzie przekazywał najnowszą wiedzą. Wiarygodność to także oczekiwanie, że osoba, która zawarła z nami jakąś umowę, zobowiązanie - zrealizuje ją. Oczekujemy, jak stwierdził prof. Piotr Sztompka, poczytalności, rozumności, racjonalności, kompetencji, mówienia prawdy, gry fair play, opiekuńczości i pomocy w trudnych dla nas sytuacjach (prof.  Tadeusz Kotarbiński określał tę opiekuńczość, współczucie, dobre słowo mianem spolegliwości) i reprezentacji – działanie na rzecz kogoś innego.  

Zakładając wiarygodność podejmujemy ryzyko tego, że ten ktoś obdarowany przez nas wiarygodnością okaże się niewiarygodny. Aby ocenić to ryzyko, pomóc sobie w wyborze możemy użyć pewnych narzędzi. Wykorzystujemy to, że niektóre zawody obdarzone są z góry wiarygodnością. To zawody tzw. społecznego zaufania. Korzystać można z referencji jakie posiada osoba, którą chcemy uważać za wiarygodną przy czym referencje muszą pochodzić z pewnych źródeł. Wiarygodność dzisiaj jest dobrem rzadkim. Powody są różne. Możliwości manipulacji, pozorowania wiarygodności w porównaniu z czasami sprzed rozwoju możliwości technologicznych – Internetu, mediów społecznościowych - są wielokrotnie większe. Dają ogromne możliwości oszustom. Innym powodem jest szybkość zmian powodująca u wielu poczucie wyobcowania. Dzisiaj bardzo często to nie dzieci uczą się od swoich rodziców a rodzice uczą się od dzieci np. korzystania z komputerów, smartfonów, korzystania z nowoczesnych platform komunikacji. Poczucie wyobcowania rodzi nieufność, podejrzliwość a więc stawia bardzo poważne przeszkody w nawiązywaniu i podtrzymaniu więzi społecznych. Kolejnym braku wiarygodności  jest zasięg zmian nigdy wcześniej w historii nie spotykany. Zmiany dotyczą całej cywilizacji . Dziś człowiek rodzi się i umiera w zupełnie innym świecie. Utracona zostaje pewność i oparcie w niezmiennych zasadach, bo tych jest co raz mniej.  To zaś staje się przyczyną pęknięcia jednolitych społeczeństw na dwa, czasem więcej zwalczających się wzajemnie grup. Tego jesteśmy świadkami i w Polsce. Podział następuje nie tylko ze względu na wyznawane wartości moralne lub zapatrywania polityczne. Obserwowany jest np. podział ze względu na płeć. Mężczyźni wobec rozwijających się żywiołowo ruchów feministycznych czują się  bowiem zagrożeni a to np. w Polsce w przypadku mężczyzn w wieku do ok. 40 lat objawia się głosowaniem w wyborach na Konfederację.

Prof. Piotr Sztompka zakończył obszernym cytatem z literatury ilustrującym konflikt pokoleń. Zbuntowany nastolatek tak myśli o sąsiadach swoich rodziców:

„Niech ich diabli wezmą wszystkich , do licha z tymi jasnymi światami w oknach, przy których nikt nie czyta. Do licha z nieustanną muzyką, której nikt nie słucha. Do licha z wielkimi fortepianami w salonach, na których nikt nie gra. Do licha z ich białymi domami zadłużonymi hipotecznie aż po same rynny. Niech ich diabli porwą za plądrowanie oceanów z ryb, którymi karmią norki na futra, które potem dumnie noszą na Piątej Alei w Nowym Jorku. Do licha z ich regałami, na których spoczywa tylko jedna książka – telefoniczna oprawiona w różowy brokat. Niech ich diabli porwą za hipokryzję, za ich żargon, za te ich karty kredytowe. Niech ich licho porwie za ograbianie z dzikości ludzkiego ducha, za ich nieskazitelność obsesje seksualne a ponad wszystko za wypranie życia z tej siły, zapachu, kolorów i pasji, które życiu nadają sens”.

Długo niemilknące oklaski były podziękowaniem za niezwykle zajmujący, skłaniający do przemyśleń wykład.